آن چه در پی می‌آید ، نکاتی چند درباره‌ی مطالعه‌ی آثار شهید مطهری است . امید است که برای خوانندگان گرامی کارگر افتاده و آن‌ها را در پیمودن هر چه صحیح‌تر این راه یاری کند . البته از خوانندگان عزیز تقاضا دارم ، همه‌ی این نکات را به دقت خوانده و به کار بندند ، هم چنین از انتخاب روش‌های سلیقه‌ای هم به شدت پرهیز کنند .

1 . برای پیمودن هر راهی در ابتدا باید انگیزه‌ی رهرو ، برای پیمودن آن راه به حد بالایی برسد تا اگر موانعی ایجاد شد ، هیچ تردید و تزلزلی در او پدید نیاید .

بسیاری از کسانی که کتب استاد را برای مطالعه انتخاب کرده و خواندن آن‌ها را هم آغاز نموده‌اند ، به دلیل نداشتن انگیزه‌ی بالا ، در همان ابتدا به قول خودمان بریده‌اند . دانستن اهمیت مطالعه‌ی کتب شهید مطهری ، بزرگ‌ترین عاملی است که می‌تواند ما را با انگیزه‌ی بالایی به طرف این کتب ارزش‌مند سوق دهد . وظیفه‌ی مقاله‌ی قبلی ، همین ایجاد انگیزه بود .

2 . یکی از عوامل ایست مطالعاتی این است که خواننده ، روش‌های مطالعه را به صورت مختلط درباره‌ی هر کتابی استفاده می‌کند . هر کتابی را باید با روشی متناسب با هدف آن خواند . گاهی هدف حفظ کردن ، گاهی هم فهمیدن عمیق و دقیق ، در بعضی موارد اطلاع سطحی و در مواردی هم گرفتن دیدگاه ، یا تغییر و تکمیل یک دیدگاه قبلی است .

برای فهم بهتر هدف اخیر ؛ یعنی مطالعه با هدف گرفتن ، تغییر یا تکمیل دیدگاه ، به این مثال توجه نمایید . کسی را تصور کنید که نسبت به امام دیدگاهی منفی دارد . او به دلیل داشتن چنین دیدگاهی ، نسبت به امام و سخنان ایشان حالت بدی دارد ؛ مثلاً اگر تصویر ایشان را در تلویزیون ببیند ، آن را خاموش می‌کند و اگر سخنان امام را بشنود ، نه تنها آن را جدی نگرفته ؛ بلکه شاید آن را مسخره هم بکند . این شخص به راهنمایی یکی از دوستانش کتابی را درباره‌ی امام مطالعه می‌کند . بعد از خواندن کتاب ، مات و مبهوت مانده و از هر آن چه که درباره‌ی امام می‌اندیشیده، اظهار پشیمانی می‌کند . اگر بعد از چند ساعت از او بپرسید از آن چه که درباره‌ی امام خوانده برایتان بگوید ، او در حالی که چند صد صفحه کتاب خوانده ، بعد از اندکی سخن گفتن ، دیگر چیزی برای گفتن ندارد ؛ یعنی بسیاری از مطالب ، در خاطرش باقی نمانده است و اگر چند سال دیگر او را ببینید و دوباره بخواهید از آن کتاب ، مطالبی را برایتان بگوید ، شاید هیچ چیزی در ذهنش باقی نمانده باشد ؛ اما شما فکر می‌کنید که چون چیزی از آن کتاب در ذهنش نیست ، مطالعه‌ی کتاب برایش بی‌فایده بوده ؟ مسلم این چنین نیست . او نسبت به امام ، دیدگاهی منفی داشت که با خواندن آن کتاب ، نظرش عوض شد ؛ حتی اگر یک کلمه هم در ذهنش باقی نباشد ؛ اما اثر آن باقی است .

ما در مطالعه‌ی کتاب‌های استاد مطهری ( حداقل در دور اول ) در پی حفظ تک تک جمله‌ها نیستیم ؛ بلکه در پی‌آن هستیم تا به وسیله‌ی کتاب‌های استاد مطهری با چهره‌ی زیبای اسلام آشنا شویم و دیدگاهی نو و مطابق با واقع نسبت به این دین کامل به دست آوریم . این آشنایی ، با مطالعه حاصل می‌شود ؛ حتی اگر جملات و داستان‌های کتب در ذهنمان باقی نماند .

با توجه به این نکته ، به نکات بعدی می‌پردازیم .

3 . از آن جا که هدف ما حفظ کردن نیست ؟ پس ، نباید از فراموشی مطالب هراسی داشته باشیم .

4 . همیشه این نکته در ذهنمان باشد که مفید بودن مطالعه‌ی یک کتاب، فقط در گرو حفظ آن نیست.

5 . حواسمان باشد که بسیاری از مطالب به ضمیر ناخودآگاه رفته و در موقعیتی مناسب ؛ مثل بحث یا سؤال یادآوری می‌شود .

6 . از نوشتن و خلاصه برداری بپرهیزیم . این کارها سرعت مطالعه را کُند کرده و پس از مدتی انگیزه را کاهش می‌دهند . این گونه کارها برای دور دوم مطالعه است که معمولاً کسانی که موفق به مطالعه‌ی یک دوره از کتب استاد می‌شوند ، خودشان برای مطالعه‌ی دور دوم احساس نیاز می‌کنند .

7 . تمام تلاشمان این باشد که دور اول را به سرعت تمام کنیم .

8 . پیام هر صفحه را بگیریم و بگذریم ؛ پس اگر کلمه یا جمله‌ای برایمان مبهم بود و پیام هم متوقف بر فهم آن نبود ، بدون مکث از آن جمله یا کلمه بگذریم .

 9 . حتماً یک وقت حداقلی برای مطالعه تعیین کنیم و هیچ روزی هم کمتر از آن مطالعه نکنیم ؛ مثلاً هر روز نیم ساعت تا یک ساعت را به مطالعه‌ی آثار شهید مطهری اختصاص دهیم .

10 . از فرصت‌های کم هم برای مطالعه استفاده کنیم . وقت‌های مرده را هم جزء اوقات مطالعه قرار دهیم .

11 . یک صفحه مطالعه را هم غنیمت بشماریم که قطره قطره جمع گردد ، وانگهی دریا شود.

12 . برای این که بتوانیم از تمام وقت‌ها برای مطالعه استفاده کنیم ، چه خوب است که همه جا کتاب استاد را به همراه داشته باشیم . این کار علاوه بر این فایده ، در فرهنگ سازی مطالعه‌ی کتب استاد نقش به سزایی دارد .

13 . تشویق یکدیگر را فراموش نکنیم .

14 . با یادآوری هدف مطالعه‌ی آثار شهید مطهری از این که دیگران کتاب‌هایی با نام‌های قلمبه سلمبه می‌خوانند ، نگران نباشیم . این نکته را فراموش نکنید که هدف ، به دست آوردن دیدگاهی صحیح نسبت به دین مبین اسلام است که بدون داشتن چنین دیدگاهی ، خواندن آن کتاب‌ها نه تنها هیچ فایده‌ای ندارد ؛ بلکه مضر هم هست .

15 . این را هم بدانیم که فهم کتاب‌های بسیاری از بزرگان دیگر تا حد زیادی برای غیر طلاب آن هم در سطوح بالا ، مشکل و دست نایافتنی است . مطالعه‌ی کتاب‌های استاد ، ما را برای فهم آن کتب هم آماده می‌کند .

16 . از مطالعه‌ی کتب متفرقه بپرهیزیم ؛ مگر در موارد اضطراری .

17 . آسان بودن کتاب‌های اول ، موجب بی‌اهمیتی شما به عمق مطالب نشود . کتاب داستان و راستان که از ساده‌ترین کتب استاد است ، از عمیق‌ترین کتاب‌های ایشان نیز هست که جایزه‌ی بین‌المللی یونسکو را به خود اختصاص داده .[1]

18 . نکته‌ی بسیار مهم و کلیدی : اگر کتاب‌های استاد مطهری را بدون داشتن یک سیر مشخص و فقط با انتخاب سلیقه‌ای بخوانیم ، به هدفی که در پی آن هستیم نخواهیم رسید . ما برای مطالعه ، سیری را پیش‌نهاد می‌کنیم که دارای این خصوصیات است .

الف ) نویسنده‌ی این سیر یکی از علماست که به بنده می‌گفت : من بیست و دو سه دور کتاب‌های شهید مطهری را گرفتم و خواندم و به کتاب‌خانه‌ی مسجد هدیه کردم . ایشان با این اندوخته‌ی عظیم مطالعاتی در کنار حرم امام رضا علیه‌السلام این سیر را تنظیم می‌کنند .

ب ) در این سیر ، علاوه بر آن که در تنظیم موضوعی کتب دقت شده ، هم چنین، چینش کتاب‌ها از آسان به سخت است که ذهن خواننده را رشد داده ، به گونه‌ای که وقتی به کتاب‌های تقریباً مشکلی هم‌چون توحید یا عدل الهی و ... می‌رسد ، برای دریافت مطالب آن کتاب‌ها آماده می‌شود . در حالی که اگر خواننده از همان ابتدا به سراغ این کتاب‌ها برود ، یا از درک مفاهیم آن عاجز بوده و یا این که دریافت ناقصی خواهد داشت .

ج ) گاهی در مطالعه‌ی یک کتاب سؤالاتی پیش می‌آید که پاسخ بسیاری از آن‌ها در این سیر ، در کتاب‌های بعدی یافت می‌شود .

د ) این سیر در چهار مرحله‌ی آشنایی با استاد ،‌کتب داستانی ، کتب سخنرانی و کتب دست نویس تنظیم شده است .

سیر پیش نهادی ، در پایان همین گفتار خواهد آمد .

19 . اگر چند نفر با هم تصمیم گرفته‌اید کتاب‌های شهید را مطالعه کنید ، می‌توانید با همکاری ، یکدیگر را در پیش‌برد مطالعه یاری کنید . مواظب باشید کار جمعی ، سرعت مطالعه‌ی شما را کند نکند . نحوه‌ی کار جمعی می‌تواند به این شکل باشد که افراد گروه ضمن این که با سرعت هر چه تمام‌تر به مطالعه‌ی کتب می‌پردازند، هر هفته یا دو هفته یک بار گرد هم جمع شده و از کتاب اول استاد (داستان راستان ) بیست الی سی صفحه را مشخص کرده و همه موظف ‌‌شوند قبل از آمدن به جلسه یک بار دیگر صفحات مشخص شده را دوباره مطالعه کرده و وقتی در جلسه حاضر می‌شوند ، هر کس چند صفحه را توضیح دهد . در ضمن افراد گروه ، نکات زیبایی را که به نظرشان می‌رسد ، برای دیگران بیان می‌کنند .

فایده‌ی این جلسه آن است که اول آن که در یک کار جمعی ، افراد با دیدن دوستان خود که به همین کار مشغولند ، انگیزه‌ی بیشتری برای مطالعه پیدا می‌کنند . دوم آن که با اطلاع از میزان مطالعه‌ی افراد گروه ، حس رقابت ایجاد شده و همین امر در سرعت بخشیدن به کار ، کمک شایانی می‌کند . سوم آن که مطالبی که یک بار مطالعه شده ، بی آن‌که به سرعت مطالعه ضربه‌ای وارد شود ، یک بار دیگر مرور می‌شود .

20 . در تمام مراحل مطالعه از هنگامی که تصمیم به مطالعه می‌گیرید تا زمانی که مطالعه را آغاز می‌کنید ، از توکل بر خدا و توسل به اهل بیت علیهم السلام غافل نشوید . در جلساتی که به نام آل الله علیهم السلام برگزار می‌شود ، از امام زمان روحی فداه و اجداد طاهرینش بخواهید که شما را در این راه کمک کرده و ذهنتان را برای درک معارف ناب دین ، آماده و لایق بگردانند . اعتقاد بنده این است که یکی از علل مهم شکست در مسیر مطالعه‌ی کتب استاد مطهری و در هر راه معنوی دیگر ، اتکا به خویشتن و غفلت از خداوند است . همه باید بدانیم که بی توفیق و یاری خداوند و ائمه‌ی معصومین علیهم السلام هر کاری برای رسیدن به معارف قرآن و اهل بیت علیهم السلام ناقص و ابتر خواهد ماند.

سیر پیشنهادی مطالعه آثار استاد :

الف ) سرگذشت های ویژه از زندگی استاد مطهری

ب) سیمای استاد از نگاه بزرگان

1- داستان و راستان

2- حکمت ها و اندرزها

3- حماسه حسینی

4- ازادی معنوی

5- ده گفتار

6- پانزده گفتار

7- بیست گفتار

8- سیری درسیره نبودی

9- سیری در سیره ائمه اطهار ( علیهم السلام )

10 – جاذبه و دافعه علی علیه اسلام

11- ولائها و ولایتها

12- خاتمیت

13- ختم نبوت

14- پیامبر امی

15- اسلام و مقتضیات زمان (2جلد )

16 – امدادهای غیبی در زندگی بشر

17- توکل و رضا

18- گریز از ایما و گریز از عمل

19- تکامل اجتماعی انسان

20- انسان کامل

21- انسان شناسی

22- تعلیم و تربیت در اسلام

23- عرفان حافظ

24- حق و باطل

25- مساله حجاب

26- پاسخ های استاد

27- نظام حقوق زن در اسلام

28- اخلاق جنسی در ایران و غرب

29- نهضت های اسلامی در صد ساله اخیر

30- پیرامون جمهوری اسلامی

31- پیرامون انقلاب اسلامی

32- خدمات متقابل اسلام و ایران

33- سیری در نهج البلاغه

34- جهاد

35- آشنایی با قرآن ( 15 جلد )