آلودگی ها و رذایل اخلاقی با هم برابر نیستند و شعاع تاثیر هر یک با دیگری متفاوت است. اگرچه همه گناهان و رذایل اخلاقی تاثیر نامطلوبی در دل انسان می گذارند و این گوهر پاک را به آلودگی می کشانند, اما تفاوت زیادی میان آنها وجود دارد. چراکه میزان آلایندگی هر یک از آنها در گستره فرد, اجتماع, زمان و مکان بسیار متفاوت است.

برخی از گناهان و رذایل اخلاقی تنها بر خود فرد گنهکار و یا زمان و مکان او تاثیر می گذارند. اما در مقابل برخی از آنها از محدوده فرد یا زمان و یا مکان او گسترش پیدا می کنند و شعاع بیشتری را تحت تاثیر خود قرار می دهند. بدین ترتیب شاید بتوان مجموعه بیماری های اخلاقی را به پنج گروه تقسیم کرد.

البته باید توجه داشت که برخی از گناهان و رذایل اخلاقی گونه های مختلفی دارند و به شکل های متفاوتی بروز می کنند. بنابراین چنین رذایلی ممکن است ذیل چند دسته از این گروه ها قرار گیرند و متناسب با شعاع آلایندگیشان مورد تحلیل قرار گیرند. اما این گروه های پنج گانه عبارتند از:

گروه اول: گناهان محدود به فرد گنهکار

دسته ای از رذایل اخلاقی هستند که تنها قلب خود فرد را آلوده می کنند و تاثیری فراتر از آن ندارند. این دسته از گناهان اگرچه زشت و ناپسند هستند اما شعاع تاثیرشان نسبت به دیگر گناهان کمتر است. بنابراین نکبت و پستی این گناهان تنها به درون خود فرد محدود می گردد و شعاع آلایندگی آن اندک است.

برخی از گناهان و رذایل اخلاقی تنها بر خود فرد گنهکار و یا زمان و مکان او تاثیر می گذارند. اما در مقابل برخی از آنها از محدوده فرد یا زمان و یا مکان او گسترش پیدا می کنند و شعاع بیشتری را تحت تاثیر خود قرار می دهند. بدین ترتیب شاید بتوان مجموعه بیماری های اخلاقی را به پنج گروه تقسیم کرد

کسی که عمل ریاکارانه به جا می آورد و یا اینکه به خدا بدگمان است و امیدی به رحمت او ندارد، تنها خود را به دام این بیماری مهلک انداخته است. البته تا زمانی که دیگران را در گناه خود شریک نگرداند و آنان را دخیل در آن ننماید.

نکته دیگری که باید درباره چنین رذایلی توجه داشت این است که با دیدی وسیع تر خواهیم فهمید که حتی چنین گناهانی هم به جامعه انسانی ضرر خواهند رساند. چراکه این رذیله اخلاقی فردی از جامعه را فراگرفته است و گوشه ای از ساختمان بزرگ اجتماع را تخریب کرده است.

با این حال باز هم بر سر سخن اولیه خود هستیم که شعاع تاثیر چنین گناهانی کمتر از دیگر گناهان و رذایل اخلاقی است.

گروه دوم: گناهان محدود به فرد و اطرافیان او

برخی از گناهان نه تنها شخص گنهکار را به آلودگی می کشاند, بلکه دیگران را نیز در انجام آن شریک می کند. نمونه بارز این دسته از گناهان, غیبت است. امام على علیه السلام هنگامی که دید شخصى در حضور فرزندش از کسى غیبت مى کند, چنین فرمود:

یا بُنَیَّ، نَزِّهْ سَمعَکَ عن مِثلِ هذا؛ فإنّهُ نَظَرَ إلى أخبَثِ ما فی وِعائهِ فَأفرَغَهُ فی وِعائکَ! (الاختصاص, ص 225)

فرزندم! گوش خود را از چنین کسى به دور دار؛ زیرا او به پلیدترین چیزهایى که در ظرف خود دارد، نگریسته و آنها را در ظرف تو خالى کرده است.

دسته ای از رذایل اخلاقی هستند که تنها قلب خود فرد را آلوده می کنند و تاثیری فراتر از آن ندارند. این دسته از گناهان اگرچه زشت و ناپسند هستند اما شعاع تاثیرشان نسبت به دیگر گناهان کمتر است. بنابراین نکبت و پستی این گناهان تنها به درون خود فرد محدود می گردد و شعاع آلایندگی آن اندک است

چنین گناهانی معمولا نیازمند همکاری جمعی است. چراکه اگر کسی حاضر نباشد به غیبت یا تهمت دیگران گوش دهد، معمولا چنین گناهانی شکل نمی گیرد و آلودگی آن گسترش نمی یابد.

گروه سوم: گناهان آلاینده جمع, گروه و جامعه

آلودگی برخی از گناهان بسیار فراتر از فرد و یا اطرافیان او است. ارتکاب این دسته از گناهان به نهادینه شدن آن در میان یک گروه کوچک و یا اجتماع بزرگ منتهی می گردد. بسیار اتفاق می افتاد که در جوامع کوچک یا بزرگ, فردی تنها یک بار لقبی زشت را بر پیشانی کسی می زند؛ اما از آن پس بسیاری از افراد آن جامعه او را با آن لقب فرا می خوانند. قرآن در مورد این دسته از گناهان می فرماید:

إِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشیعَ الْفاحِشَةُ فِی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ ... (سوره نور, آیه 19)

کسانى که دوست دارند زشتیها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکى براى آنان در دنیا و آخرت است‏.

اشاعه دادن رذایل اخلاقی در جامعه گناهی بس بزرگ تر از ارتکاب آن است. چراکه در این صورت افراد بسیاری به این گناه آلوده می شوند و تعداد زیادی به وسیله آن رنگ تاریک گمراهی را لمس می نمایند.

گروه چهارم: گناهان مسری به جوامع دیگر

دسته دیگری از گناهان هستند که نه تنها جامعه خود را به فساد می کشانند, بلکه جوامع دیگر را نیز آلوده می گردانند. متاسفانه امروز شاهد آن هستیم که بی بند و باری و فسادی که دامن گیر جهان غرب شده است, با سرعت فزاینده ای جوامع شرقی را نیز در می نوردد.

برخی از گناهان نه تنها شخص گنهکار را به آلودگی می کشاند, بلکه دیگران را نیز در انجام آن شریک می کند. نمونه بارز این دسته از گناهان, غیبت است

گروه پنجم: گناهان مسری به آیندگان

دسته دیگری از گناهان، مسیر زمان را نیز درمی نوردد و آیندگان را نیز آلوده خود می کند. این گناهان با چنان قدرتی در جامعه و یا جوامع دوران خود نهادینه می گردند که ناهنجاری آن در طول زمان به صورت یک هنجار در می آید و عادی سازی آن به شکل بسیار طبیعی صورت می پذیرد.

نمونه بارز این دسته از گناهان، بدعت است. پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله در روایتی، بدعت گذاران را بدترین مردم و موجودات برمی شمرد. (میزان الحکمه، ج 1، ص 513) چراکه شعاع تاثیر گناه آنان بسیار بیشتر از گناهان دیگر است.

مسلما شعاع آلایندگی این دسته از رذایل اخلاقی به هیچ وجه قابل مقایسه با گروه های دیگر نیست. به همین دلیل مراقبت و پیشگیری از این نوع از گناهان باید بیشتر از دیگر گناهان باشد.

این دسته از گناهان که بدترین و پست‌ترین رذایل است به دلیل آلایندگی فراوانی که دارد, قابل مقایسه با دیگر گناهان نیست. بنابراین همه افراد جامعه به صورت فردی و مسئولان جامعه به صورت اجتماعی باید مراقبت ویژه ای نسبت به شیوع این نوع از بیماری ها داشته باشند.

آلودگی برخی از گناهان بسیار فراتر از فرد و یا اطرافیان او است. ارتکاب این دسته از گناهان به نهادینه شدن آن در میان یک گروه کوچک و یا اجتماع بزرگ منتهی می گردد. بسیار اتفاق می افتاد که در جوامع کوچک یا بزرگ, فردی تنها یک بار لقبی زشت را بر پیشانی کسی می زند؛ اما از آن پس بسیاری از افراد آن جامعه او را با آن لقب فرا می خوانند

تطبیق

برای روشن شدن مطلبی که بیان شد، یکی از رذایل اخلاقی را بر آن تطبیق خواهیم کرد. حسادت یکی از بیماری های اخلاقی است که معمول مردم می توانند آن را درک کنند.

حسادت ممکن است در دل هر کسی بروز کند. اما گاهی با هوشیاری انسان بلافاصله از دل رخت برمی بندد. گاهی در دل می ماند و انسان را می آزارد اما با این وجود به مرحله عملیاتی شدن نمی رسد. گاهی هم از دل به زبان و عمل سرایت می کند و دیگران را نیز درگیر این رذیله اخلاقی می نماید. گاهی هم یک حسادت ساده چنان شعاع تاثیرش فزاینده می شود که تبدیل به یک معضل سیاسی یا اجتماعی می گردد و مثلا فعالیت های انتخاباتی را تبدیل به تسویه حساب های شخصی می کند. گاهی هم پا را فراتر می گذارد و به جوامع مختلف و زمان های گوناگون سرایت می کند و مردم را در دوران های پس از خود در آتش چنین فتنه ای می سوزاند.